Hayatımızda hayallerimize ve hedeflerimize ulaşabilmek için bazı denemeler yaparız. Bu denemeler birkaç defa üst üste başarısızlıkla sonuçlanabilir. Böyle bir durumda “Daha önce defalarca denedim olmadı bundan sonra da ne kadar uğraşırsam uğraşayım olmaz.” diye düşünerek denemekten vazgeçebiliriz. Bu yaşanan duruma Psikoloji’de “Öğrenilmiş Çaresizlik” denir.
Daha önce girdiği birkaç Matematik sınavından başarısız olmuş bir öğrenci düşünelim. Bir dahaki Matematik sınavı yaklaştığında “Daha önceki sınavların hiçbirinde başarılı olamadım. Bu sınava çalışsam da sonuç yine değişmeyecek. O yüzden çalışmama gerek yok, nasıl olsa yine başarısız olacağım” diye düşünerek kendini pasif kılmıştır. İşte bu öğrencinin sergilediği tutum öğrenilmiş çaresizliğe örnektir.
Seligman’ın bu konuyla ilgili gerçekleştirdiği bazı deneyleri birlikte inceleyelim:
Köpek Balığı Deneyi
Bir akvaryuma bir köpek balığı ve onun yiyebileceği büyüklükte birkaç tane de küçük balık yerleştirilir. Akvaryum bir cam aracılığıyla ikiye ayrılır ve köpek balığı bir tarafta küçük balıklar ise diğer tarafta kalır. Karnı acıkan köpek balığı diğer balıklara ulaşmak istediğinde cama çarpar ve diğer tarafa geçemez. Aynı şeyi tekrar tekrar dener ama sonuç değişmez. Her defasında cama çarpar ve canı yanar. Bir süre sonra denemekten vazgeçer. Aradaki cam kaldırıldığında bile köpek balığı diğer tarafa geçmeyi denemez. Çünkü bunu asla yapamayacağına inanmıştır. Bu yüzden de çabalamayı bırakmıştır.
Pire Deneyi
Bir kavanozun içine pireler yerleştirilir. İlk aşamada kavanozun kapağı kapatılmaz ve pireler zıplayarak dışarı çıkarlar. 2. aşamada pireler yine kavanoza konulur ve bu sefer kapak kapatılır. Pireler bu sefer de zıplarlar ama kapak engelinden dolayı dışarı çıkamazlar. Bir süre geçtikten sonra 3. aşamada kapak açılır fakat bu sefer de pireler dışarı çıkabilecekleri kadar zıplamazlar ve kavanozun içinde kalırlar.
Öğrenilmiş çaresizlik hissi yoğunlaştıkça depresyona dönüşebilir. Depresyondaki insanların duygu durumlarının temellerini de çaresizlik oluşturmaktadır. Hiçbir şeyi değiştiremediklerini öğrendiklerinde çabalamaktan vazgeçmişlerdir.
Çabalama isteğimizin hiçbir zaman kaybolmaması dileğiyle…